{"id":1341,"date":"2025-10-22T04:01:00","date_gmt":"2025-10-22T04:01:00","guid":{"rendered":"http:\/\/audiomateria.com\/?p=1341"},"modified":"2025-10-24T19:15:34","modified_gmt":"2025-10-24T19:15:34","slug":"miankina-aminny-ranomasina-izy-ireo-mba-hivelomany-saingy-ankehitriny-miharava-ny-aina-ao-an-dranomasina","status":"publish","type":"post","link":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/2025\/10\/22\/miankina-aminny-ranomasina-izy-ireo-mba-hivelomany-saingy-ankehitriny-miharava-ny-aina-ao-an-dranomasina\/","title":{"rendered":"Miankina amin\u2019ny ranomasina izy ireo mba hivelomany. Saingy ankehitriny, miharava ny aina ao an-dranomasina."},"content":{"rendered":"
\n

\"\"

\n\tIndray maraina mazava masoandro tamin\u2019ny volana septambra, niverina an-tanety ireo mpanjono tao Ambolimailaky, tan\u00e0na iray amoron-dranomasina any atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara. | Garth Cripps ho an\u2019ny Vox\t<\/figcaption><\/figure>\n

Click here<\/a> to read this story in English.<\/em><\/p>\n

HELODRANON\u2019NY RANOBE, Madagasikara \u2014 Ny haran-dranomasina (vatohara) izy tenany dia tena tsara tokoa. Miaina any amin\u2019ny dimy kilaometatra miala ny morontsiraka izy ireo, any amin\u2019ny rano lalina manodidina ny dimy ambin\u2019ny folo metatra, ary dia toy ny tany mikitoantoana misy loko mavokely, manga, ary volomboasary, mipetraka ao anatin\u2019ny ranomasina manga lalina. Ny singany iray amin\u2019ny vatohara dia vondron-biby madinika velona, ary manana endrika hafahafa maro, manomboka amin\u2019ny endrika toy ny lovia fasiana mofomamy sy toy ny ambin-kazo avy amin\u2019ny penisilihazo noharatana ka hatramin\u2019ny endrika toy ny tandroka sy toy ny atidoha.<\/p>\n

Fa nisy zavatra iray mazava tsara tsy hita tao: trondro. Toy ny tan\u00e0na tsy misy olona, dia saika foana avokoa ilay haran-dranomasina \u2014 tsy misy trondro, tsy misy drakaka, tsy misy lamaira (mur\u00e8ne), ary tsy misy biby an-dranomasina hafa izay tokony ho hita amin\u2019ny haran-dranomasina.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Maraina mazava tamin\u2019ny volana Septambra ny andro, ary tamin\u2019izay no nanaovako fijibihana (plong\u00e9e) tao amin\u2019ny haran-dranomasina iray tao atsimon\u2019ny andrefan\u2019i Madagasikara, firenena nosy iray ao atsinanan\u2019i Afrika. Ary toy ny haran-dranomasina maro amin\u2019ny faritra manodidina sy ny hafa maneran-tany, dia efa eo andalam-pahasimbana izy ireo. Ny fanjonoana mihoapapana no naha ritra ny trondro ety amin\u2019ny ranomasimbe, ka rehefa mandeha ny fotoana dia mihamahazo vahana ny lomo-dranomasina (algue) ary lasa mandrakotra ny haran-dranomasina. Ny fitomboan\u2019ny hafananan\u2019ny ranomasina sy ny hamafin\u2019ny rivodoza, miampy ny fandripahana ala any an-tanety, dia anisan\u2019ny loza ho an\u2019ny haran-dranomasin\u2019io firenena io, izay isan\u2019ny manana karazana biby sy zavamaniry maro indrindra eto amin\u2019izao tontolo izao.<\/p>\n

Olana lehibe izany ho an\u2019ny olona manamorona ny morontsiraka eto atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara. Miankina amin\u2019ny jono ny fiainan\u2019izy ireo \u2014 ny fanjonoana biby an-dranomasina dia tena ilainy, ary matetika dia io no hany loharanon-tsakafo sy vola \u2014 kanefa rehefa potika ny haran-dranomasina dia potika koa ny jono. Ao amin\u2019ny haran-dranomasina ny trondro no matory, no mihinana, no miafina ny ireo biby mpihaza, ka raha tsy eo intsony izany dia sahirana izy ireo amin\u2019ny fahavelomany. Toe-javatra sarotra izany : ny fahasalamana sy ny fiainan\u2019ny olona eny amorontsiraka dia miankina amin\u2019ny jono, kanefa ny fanjonoana be loatra koa dia isan\u2019ireo antony lehibe mahatonga ny haran-dranomasina \u2014 sy ny jono izay tohanany\u2014 hihena.<\/p>\n

Io fifanoherana eo amin\u2019ny fiainan\u2019olombelona sy ny fiainan\u2019ny biby io dia tsy eto atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara ihany no misy azy. Ity nosy ity, izay onenan\u2019ny olona manodidina ny 33 tapitrisa, dia isan\u2019ireo firenena mahantra indrindra eran-tany, ka manodidina ny 80 isanjaton\u2019ny mponina no miaina amin\u2019ny vola latsaky ny 12 000 ariary isan\u2019andro. Matetika tsy manan-tsafidy hafa ny olona afa-tsy ny miankina mivantana amin\u2019ny tontolo iainana mba hahazoana izay ilaina amin\u2019ny fiainana.<\/p>\n

Ao anatin\u2019izany anefa, ny fanjakana dia tsy nahavita nanome akory ny tolotra fototra toy ny jiro azo antoka sy rano madio \u2014 mainka moa fa na dia lalana hivoahana amin\u2019ny fahantrana sy amin\u2019ny fiankinana amin\u2019ny fitrandrahana. Tamin\u2019ity vanim-potoana fararano ity, izany tsy fahombiazan\u2019ny fanjakana izany dia niteraka fihetsiketsehana tao anatin\u2019ny herinandro maromaro izay notarihin\u2019ny tanora manerana an\u2019i Madagasikara, izay eo amin\u2019ny 20 taona eo ho eo ny salan-taonany. Vokatr\u2019izany, dia nesorin\u2019ny Antenimierampirenena tamin\u2019ny 14 Oktobra ny filoha, ary noraisin\u2019ny miaramila ny fitondrana. Tsy mbola mazava izay dikan\u2019io fiovan-kery io ho an\u2019i Madagasikara sy ho an\u2019ireo tanora mitaky fiovana.<\/p>\n

Noho ny fil\u00e0na mavesatra misy amin\u2019ny maha olombelona, tsy mahagaga raha maro amin\u2019ireo tontolo iainana malaza eto amin\u2019ny firenena no mihasimba ihany koa. Araka ny fikarohana, hatramin\u2019ny fiandohan\u2019ity taonjato ity, dia efa simba hatramin\u2019ny antsasaky ny haran-dranomasina velona eto Madagasikara, ary tahaka izany koa ny ala voajanahary. Saika ny karazana gidro rehetra, biby izay hita eto Madagasikara ihany \u2014 dia tandindomin-doza ho lany tamingana.<\/p>\n

\"\"\"\"<\/p>\n

Ny fanjakana sy ireo fikambanana tsy miankina dia nandany am-polony taona maro \u2014 sy vola an-jatony tapitrisa dolara avy amin\u2019ny fanampiana avy any ivelany \u2014 mba hiatrehana ireo olana ireo amin\u2019ny fomba izay efa nahazatra, toy ny fananganana faritra arovana izay mandrara ny fanjonoana. Fa ny asehon\u2019i Madagasikara dia izao: matetika tsy mahomby ny tetikasa fiarovana raha toa ka mainka manasarotra ny fiveloman\u2019ny olona tena mahantra izany. Ary hita mazava fa io no antony lehibe nahatonga ireo tetikasa fiarovana maro tsy nahomby any amin\u2019ireo toerana manankarena biby sy zavamaniry, izay matetika hita any amin\u2019ireo  firenena mahantra.<\/p>\n

Ny toerana toy Madagasikara dia mampiseho fa ilaina ny fomba fiarovana amin\u2019ny fomba hafa \u2014 fomba izay tena mametraka ny olona sy izay ilainy ho fototra iaingana, mba hiaina tsara sy ho feno fahatanterahana. Izay indrindra no nahatonga ahy nakany amin\u2019ny Helodranon\u2019ny Ranobe, toerana nandalovako herinandro tamin\u2019ny volana Septambra. Niaraka tamin\u2019ny mpanjono sy ekipa mpikaroka iraisam-pirenena aho, nitsidika fikambanana kely iray izay manandrana mamerina amin\u2019ny laoniny ny jono sy ny vokatra azo avy aminy, nefa tsy manakana ny jono mihitsy. Ny tanjon\u2019ny tetikasa dia ny hanampy olona. Ny fiarovana ny tontolo iainana dia  vokatra an-daniny fotsiny.<\/p>\n

\n

Tony ny ranomasina ary feno sambo<\/strong> kely misy lay rehefa tonga indray maraina aho teo amoron-dranomasina tao Ambolimailaky, tan\u00e0na mpanjono iray. Ireo lay tsofin-drivotra \u2014 maro amin\u2019izy ireo vita amin\u2019ny gonim-bary efa nampiasaina ary nozairina miaraka \u2014 no nitondra ny lakana hazon\u2019ireo mpanjono, izay antsoin\u2019izy ireo hoe lakan-day na lakam-boaly, ho eny amin\u2019ny morontsiraka.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Nahita harato vita avy amin’ny lay fiaro amin\u2019ny moka (moustiquaire) aho tao amin\u2019ny lakana sasany rehefa nanakaiky ny morona izy ireo. Eto Madagasikara sy amin\u2019ny faritra hafa eto Afrika, tsy zava-baovao ny mahita mpanjono mampiasa ireo lay fiaro amin\u2019ny moka (moustiquaire) ireo \u2014 izay matetika omen\u2019ny fikambanana mpanampy hiarovana amin\u2019ny tazomoka \u2014 mba hanjonona trondro.<\/p>\n

Nasehon\u2019ireo mpanjono tamiko izay azony.  Ny sasany nanana siny feno sardinina madinika nihetsika toy ny ranom-bolafotsy. Ny hafa kosa nanana vata feno eo amin\u2019ny antsasany misy trondro toy ny Votrandra, Lafo, Bodoloha, ary zanaka Mandrandovoke. Nisy ankizy vitsivitsy nametraka trondro vitsivitsy mbola velona, toy ny Fia maintsy, tao anaty vilany vy mba hilalaovany. Nisy zaza roa lahy, tokony mbola mpianatra raha ny taonany, nampiseho tamiko siny plastika iray nisy zanaka horita (poulpe) roa ambin\u2019ny folo izay nosamboriny. Nifangaro ny tanan\u2019ireo horita (poulpe) ireo ary tototrin\u2019ny ranomaintiny.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Amin\u2019ny maha olona avy any Etazonia ahy izay tsy mpanjono, nahatsapa alahelo aho nahita ireo biby marobe maty sy mbola niala aina. Matetika aho mahita trondron-dranomasina sy horita (poulpe) any amin\u2019ny aquarium, na amin\u2019ny fitsangantsanganana andranomasina, na amin\u2019ny dokambarotry ny fikambanana mpiaro tontolo iainana. Fa ho an\u2019ireo mpanjono eto dia hafa tanteraka ny fifandraisany amin\u2019ireo biby ireo \u2014 ary manana ny antony tsara izany.<\/p>\n

Ao amin\u2019ny helodranon\u2019ny Ranobe, ny jono no loharanom-bola lehibe indrindra amin\u2019ny tan\u00e0na manamorona morontsiraka, araka ny tenin\u2019i Aroniaina \u201cAro\u201d Manampitahiana Falinirina, mpikaroka manovo ny mari-pahaizana \u201cdoctorat\u201d momba ny sianan-dranomasina ao amin\u2019ny IHSM, oniversiten\u2019i Toliara. Izany no fomba ahazoan\u2019ny olona vola hividianana sakafo, fitaovam-pianarana, sy fitaterana. Ary amin\u2019ny foko sasany \u2014 indrindra ny Vezo, foko iray manana fifamatorana lalina amin\u2019ny ranomasina hatramin\u2019ny razany \u2014 ny jono dia efa fomba fiainana hatramin\u2019ny taranaka maro.<\/p>\n

Nilaza tamiko i Nambokely, izay\u00a0mpanjono iray nihaona tamiko teo amoron-dranomasina tao Ambolimailaky,\u00a0amin\u2019ny alalan\u2019ny mpandika teny\u00a0fa raha tsy manjono izy dia tsy misakafo.<\/p>\n

\"\"\"\"<\/p>\n

Ny mpanjono eto helodranon\u2019ny Ranobe dia miasa tsy ankiato andro aman\u2019alina.<\/p>\n

Indray hariva, rehefa vao nilentika ny masoandro, dia nandeha sambo kely aho niaraka tamin\u2019ny mpikaroka vitsivitsy izay mianatra momba ny haran-dranomasina sy ny jono. Feno zavamiaina madinika mamirapiratra teo ambonin\u2019ny ranomasina, ary nirehitra izy ireo rehefa nosarihin\u2019ny onja ny lohan\u2019ny sambo, toy ny hoe nandeha teo ambonin\u2019ny vovoka manjelanjelatra izahay.<\/p>\n

Fa ny tena nisy firantiana fahazavana lehibe dia tao anaty rano. Rehefa niala lavidavitra amin\u2019ny morona izahay, dia niseho teo ambanin\u2019ny onjan-dranomasina ireo tara-pahazavana samy mandeha haingana amin\u2019izay halehany \u2014 mpanjono amin\u2019ny alina ireo. Ireo mpanjono dia mitady ny haza tiany hohazana amin\u2019ny fampiasana jiro tsy mataho-drano, izay indraindray dia jiro tsotra nofonosina amin\u2019ny kap\u00f4ty maromaro.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Rehefa nipoitra avy anaty rano nitondra lamaira (mur\u00e8ne) voatsatoka tamin\u2019ny voloso (na lefona), ny mpanjono lehilahy Vezo iray antsoina hoe Jean Batiste, dia nilaza tamiko fa manjono amin\u2019ny alina izy satria mahazo trondro betsaka kokoa noho ny amin\u2019ny atoandro. <\/p>\n

Saingy, hoy i Jean Batiste \u2014 ary toy izany koa ny mpanjono rehetra niresaka tamiko tao Ranobe \u2014 mihamafy sy mihasarotra hatrany ny mahazo zavatra, ka lasa mihasarotra ihany koa ny mahazo vola. \u201cTena mampanahy\u201d hoy i Jean Batiste tamiko tamin\u2019iny alina iny teny an-dranomasina.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Ao amin\u2019ny helodranon\u2019ny Ranobe sy amin\u2019ny faritra maro eto atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara, miharatsy be ny jono, ary mety ho potika mihitsy aza. Fikarohana maro avy amin\u2019ity faritra ity no manaporofo fa mihena ny trondro azon\u2019ny olona sy ny isan\u2019ny karaza-trondro azo raha oharina amin\u2019ny telopolo na efapolo taona lasa. Ny karazana trondro sasany \u2014 anisan\u2019izany ny Bodoloha sasany, izay manampy amin\u2019ny fanakanana ny fitomboan\u2019ny lomotra (algue) manimba haran-dranomasina \u2014 dia efa nanjavona tanteraka amin\u2019ny toerana sasany. \u201cTafidina amin\u2019ny taha tsy mbola nisy toy izany teo aloha,\u201d hoy i Gildas Todinanahary, izay mpikaroka momba ny ranomasina, sady talen\u2019ny IHSM.<\/p>\n

Mihakely ihany koa ny haben\u2019ny trondro azon\u2019ny olona, midika izany fa manjono trondro mbola tanora sy kely ny mpanjono \u2014 famantarana mazava ny fanjonoana mihoapapana koa izany. Raha jonoina avokoa na ny lehibe na ny kely, dia tsy misy afaka mamokatra taranaka intsony.<\/p>\n

Nambaran\u2019i Nambokely tamiko fa taloha, tamin\u2019ny andro tsara, dia afaka nahazo 40 000 na 60 000 ariary ny mpanjono iray amin\u2019ny andro iray monja. Fa amin\u2019izao fotoana izao, vondrona misy mpanjono efatra na dimy no mandeha manjono mandritra ny ora maro eny an-dranomasina, kanefa trondro vitsivitsy fotsiny no mety azony, manodidina ny antsasaky ny siny plastika iray. Izany dia manodidina ny 20 000 ka hatramin\u2019ny 40 000 ariary, hoy izy tamiko, ary tsy maintsy zarain\u2019izy ireo mitovy. Ny horita (poulpe) madinika roa ambin\u2019ny folo kosa dia mitentina manodidina ny 10 000 ariary monja.<\/p>\n

\u201cTsy ampy ny sakafo azon\u2019olona anatin\u2019ny indray andro,\u201d hoy i Marcel Sebastian, mpanjono zokiny iray nihaona tamiko tao amin\u2019ilay tan\u00e0na. Efa mihoatra ny 50 taona izy no manjono eto atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara.
\u201cTamin\u2019ny taloha misakafo midi, misakafo hariva. Fa amin\u2019ny fotoana henaniky zao, tsy mihina hany midi fa mihina hany hariva, izay izany ty fisehony.\u201d<\/p>\n

\n

Tsy ny jono no olana<\/strong>. Fa ny fanjonoana mihoapapana \u2014 tsindry izay mahatonga ny jono ho tafahoatra be ka tsy manome fotoana ho an\u2019ny haran-dranomasina sy ny zava-manan\u2019aina ao aminy mba hiverenan\u2019ny ainy amin\u2019ny laony. Izay no mitranga amin\u2019izao fotoana izao eto atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara. Maro loatra ny olona samy mpanjono ary mitovy ny trondro jonony.<\/p>\n

Antony iray amin\u2019izany dia ny fiovan\u2019ny toetrandro. Ny fiakaran\u2019ny hafanana dia manampy amin\u2019ny haintany maharitra izay manasarotra ny fambolena any atsimon\u2019i Madagasikara. Ao ihany koa ny fandripahana ala be dia be \u2014 izay manala ireo hazo izay mitazona ny tany sy manampy ny rano hiditra ao anaty tany \u2014 izay midika fa rehefa avy ny orana, dia mandrakotra tany fambolena ny atsanga avy amin\u2019ny tondra-drano. Rehefa tsy mahomby ny fambolena any an-tanety, dia mitombo ny isan\u2019ny tantsaha eto Madagasikara izay mifindra any amin\u2019ny morontsiraka mitady vola amin\u2019ny alalan\u2019ny jono. (Ny fandripahana ala any an-tanety koa dia mandefa fotaka any an-dranomasina, izay afaka mandrakotra sy mamono haran-dranomasina.)<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Io fifindra-monina ateraky ny toetrandro io dia mahatonga ny mponina eny amin\u2019ny morontsiraka hitombo be, ka mampitombo ny tsindry amin\u2019ny jono. Sarotra ny mahita tarehimarika marina amin\u2019ny isan\u2019ny olona eto amin\u2019ny helodranon\u2019ny Ranobe, fa araka ny asa fikarohana iray tamin\u2019ny taona 2019, dia nitombo 4,5 isan-jato isan-taona eo ho eo ny tan\u00e0na eto \u2014 midika izany fa mitombo avo roa heny ny mponina eto afaka 15 taona. Raha ny salan\u2019isa manerantany dia manodidina ny 1 isan-jato monja. \u201cMaro amin\u2019ireo olona tonga avy any an-tanety no tsy te honina eto,\u201d hoy i Quinn Mitsuko Parker, mpikaroka manovo ny mari-pahaizana doctorat ao amin\u2019ny Oniversiten\u2019i Stanford, izay mianatra momba ny vondrom-piarahamonina mpanjono eto amin\u2019ny helodranon\u2019ny Ranobe.<\/p>\n

\u201cTsy te hanao asa fanjonoana izy ireo. Aleon\u2019izy ireo mamboly.\u201d<\/p>\n

Fa tsy manan-tsafidy afa-tsy ny manjono ny olona. Na dia tsy ampy intsony aza izany. Na dia manafaingana ny fahasimban\u2019ny haran-dranomasina sy ny loharanom-bola azo avy ao aza izany.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Indray maraina, fotoanan\u2019ny tsinam-bolana, dia nandeha lakana niaraka tamin\u2019ny mpanjono vitsivitsy aho tamin\u2019ny fotoan\u2019ny ranomasina nidina. Nanomboka nihalalina ny rano tamin\u2019ny voalohany fa rehefa nandeha lavitra izahay dia nanomboka narivo indray \u2014 mandra-pahatongan\u2019ny fotoana izay namparivo ny rano ka afaka nandehanay an-tongotra. Teny ambonin\u2019ny haran-dranomasina izahay tamin\u2019izay. Zavatra hafahafa be izany: eto izahay, kilaometatra vitsivitsy miala ny morontsiraka, nefa dia mandeha an-tongotra ety ambonin\u2019ny faritra tokony hisy ranomasina.<\/p>\n

Rehefa tena tafidina be ny rano, dia miseho ny ampahany amin\u2019ireo vatohara. Ary amin\u2019izay, ny mpanjono \u2014 indrindra ny vehivavy teto  \u2014 dia manararaotra an\u2019izany. Mandeha eny ambonin\u2019ny haran-dranomasina izy ireo mitady horita (poulpe), soky (oursin), ary biby madinika hafa hohanina na hamidy, lazaina amin\u2019ny fomba fiteny hoe \u201cmihaky\u201d (p\u00eache \u00e0 pied) izany.<\/p>\n

Farafahakeliny vehivavy eo amin\u2019ny roambinifolo eo no nihaky (p\u00eache \u00e0 pied) tamin\u2019ny fotoana nahatongavanay teny, ary samy niondrika nijery ambany izy ireo no sady nandeha. Ny sasany nitondra voloso (na lefona), hanindromana horita (poulpe), ary ny hafa nitondra akorandriaka lehibe sahala amin\u2019ny boziky (conque), izay ampiasainy hanokafana soky (oursin).<\/p>\n

\"\"\"\"<\/p>\n

Nankeo amin\u2019ny vehivavy iray antsoina hoe Doseline aho, izay nanao kiraro tsy mitovy sy satroka be manarona masoandro. Sady niresaka izahay no sady nanindrona ny volosony tao anaty hara izy nitady horita (poulpe), ary indraindray izy nijanona naka akorandriaka kely sy nametraka izany tao anatin\u2019ny kitapony.<\/p>\n

Nilaza tamiko i Doseline fa amin\u2019izao fotoana izao dia antsasaky ny horita (poulpe) no azony raha oharina tamin\u2019ny 10 na 20 taona lasa izay. Ary na dia fantany aza fa mety hanimba ny haran-dranomasina ny mihaky toy izany \u2014 satria ny ankamaroan\u2019ny haran-dranomasina hita eny dia efa maty noho ny fisian\u2019ny mpihaky toy izao\u2014 dia tsy manana safidy hafa izy, hoy izy tamiko. Doseline dia renim-pianakaviana mpitondra-tena, ary izy no miandraikitra ny zanany lahy iray izay mbola mianatra. Hoy izy tamiko hoe: \u201cTsy ampy ho anay ny vola miditra [avy amin\u2019ny ny jono].\u201d<\/p>\n

\"\"\"\"<\/p>\n

Nandritra ny adiny iray mahery aho nijery an\u2019i Doseline nitady teny amin\u2019ny haran-dranomasina teny. Nandalo teo ambonin\u2019ny \u201c\u00e9toile de mer\u201d misy tsilo sy biby madinika miloko antsoina hoe limaces de mer<\/em> izahay. Nahita aho akorandriaka foana izay nipetrahan\u2019ny drakaka, biby toa avy amin\u2019ny tontolo hafa izany. Doseline, izay manao bango mifity roa, dia tsy dia nahomby loatra \u201cMalahelo aho fa tsy nahita horita ka holy\u201d hoy izy tamiko.<\/p>\n

\n

Tao anatin\u2019ny telopolo taona izay<\/strong>, nanintona ny sain\u2019ny maro avy amin\u2019ny fikambanana iraisam-pirenena mpiaro tontolo iainana sy ny mpamatsy vola vahiny i Madagasikara.
Ny biby eto amin\u2019ny nosy dia tsy vitan\u2019ny hoe manintona \u2014 Gidro! Tanalahy! haran-dranomasina! \u2014 fa tsy manam-paharoa koa. Satria efa ela be i Madagasikara no voasaraka tamin\u2019ny tany hafa, dia nanana fotoana ampy ny biby sy zavamaniry ao hampivoatra ny karazany (esp\u00e8ce) ho karazana (esp\u00e8ce) hafa vaovao. Ankehitriny, manodidina ny 90 isan-jaton\u2019ny karazana zavamaniry sy biby eto dia tsy hita any an-kafa eto ambonin\u2019ny tany. Midika izany fa raha lany eto Madagasikara izy ireo, dia ho lany amin\u2019izao tontolo izao mihitsy.<\/p>\n

Noho izany zava-dehibe izany, dia ny fikambanana lehibe iraisam-pirenena toa an\u2019i Conservation International sy WWF dia efa niasa teto amin\u2019ny nosy mba hiezaka hanakana ny fahapotehan\u2019ny ala, ny fanjonoana mihoapapana, ary ny fahasimban\u2019ny tontolo iainana amin\u2019ny endriny rehetra. Ary ireo fikambanana mpanome fanampiana dia efa nandefa vola an-jatony tapitrisa dolara teto amin\u2019ny nosy ho an\u2019ny fiarovana. <\/p>\n

Kanefa ireo loza ireo dia mbola mitombo, fa tsy mihena.<\/p>\n

\"\"\"\"<\/p>\n

Ny olana lehibe indrindra dia ny fahantrana \u2014 izany dia tsindry mavesatra amin\u2019ny tontolo iainana  \u2014 izay mifamatotra akaiky amin\u2019ny korontana ara-politika. Fa misy olana lehibe ihany koa eo amin\u2019ny fampifandraisana ny fomba nentim-paharazana amin\u2019ny fiarovana ny tontolo iainana na eto Madagasikara izany na amin\u2019ny firenena mahantra hafa.<\/p>\n

\n

Manana fanontaniana sa fanehoan-kevitra momba ity lahatsoratra ity ve ianao?<\/h2>\n

Azafady mba mifandraisa amin\u2019i Benji Jones amin\u2019ny Facebook (eto<\/a>) na amin\u2019ny adiresy benji.jones@vox.com<\/a>.<\/p>\n<\/div>\n

Teo aloha, ny fikambanana mpiaro ny tontolo iainana, ny siantifika vahiny ary ny fanjakana dia niantehitra be tamin\u2019ny fametrahana faritra arovana eto Madagasikara ho fitaovana enti-miaro ny tontolo iainana, toy ny fanaovana valan-javaboary arovana, faritra arovana an-dranomasina ary ny toerana voajanahary arovana. Ny helodranon\u2019ny Ranobe, ohatra, dia isan\u2019ny faritra an-dranomasina voaaro amin\u2019ny fomba ofisialy. Nefa araka ny fikarohana, ireo fomba fiarovana ireo dia tsy nahavita nanakana ny fahasimban\u2019ny tontolo iainana. \u201cNahomby ve ny fiarovana ny harena voajanahary eto Madagasikara tamin\u2019ny rafitra faritra arovana nandritra ny 30 taona? Tsia,\u201d hoy ny minisitra teo aloha momba ny tontolo iainana, Baomiavotse Vahinala Raharinirina, tamin\u2019ny taona 2020. <\/p>\n

Izany dia satria matetika ireo valan-javaboary arovana ireo tsy mamaha ny antony mahatonga ny olona hitrandraka ny tontolo iainana. Amin\u2019ny tranga sasany, dia manavesatra manokana amin\u2019ny vehivavy mpanjono ihany koa ireo fepetra ireo, satria manakana ny fidirany amin\u2019ireo faritra anjonoana amin\u2019ny fakan-javaboahary, araka ny nosoratan\u2019i Merrill Baker-M\u00e9dard tao amin\u2019ny bokiny Feminist Conservation: Politics and Power in Madagascar\u2019s Marine Commons<\/em>. <\/p>\n

Olana iray hafa eto Madagasikara, ary hita maneran-tany ihany koa, dia ny hoe ny ONG dia matetika tompon\u2019andraikitra kokoa amin\u2019ny mpamatsy vola noho amin\u2019ny vondrom-piarahamonina misy azy, hoy i Emma Gibbons, mpitantana ny ReefDoctor, fikambanana kely iray ao amin\u2019ny helodranon\u2019ny Ranobe. Ireo mpamatsy vola, amin\u2019ny ankapobeny, dia manohana tetikasa vitaina anaty fotoana fohy. Ary tsy dia ahitana fepetra raha tsy tena manampy ny olona na ny tontolo iainana ireo tetikasa ireo, hoy ihany izy.<\/p>\n

Ireo olana ireo dia hita mazava tsara indrindra eto atsimon\u2019i Madagasikara, izay nantsoina mihitsy hoe \u201cfasan\u2019ny tetikasa\u201d (cimeti\u00e8re de projet) satria maro be ireo tetikasa tsy nahomby.<\/p>\n

Raha te hahomby ny fiarovana, dia tsy maintsy avy amin\u2019ny olona eny ifotony sy tarihin\u2019izy ireo izany, ary mifototra amin\u2019ny fahatakarana lalina ny kolontsaina sy ny zavatra tian\u2019ny olona, hoy i Gibbons, izay teratany britanika izay nipetraka teto Madagasikara nandritry ny 20 taona. Ny mpanjono eto dia mazava ho azy fa te hiaro ny jono \u2014 satria io no fiainany, sy fivelomany \u2014 saingy tsy afaka mamoy ny toerana fanjonoany izy ao anatin\u2019izany. Zava-dehibe kokoa aminy ny fahazoana sakafo. \u201cTsy azo tenenina olona hoe aza mihinana,\u201d hoy i Gibbons.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Izany fomba fijery izany no nanampy an\u2019i Gibbons nandray fanampahakevitra amin\u2019izao. Tsy nanakana ny jono, toy ny fanao araky fomba fiarovana taloha izy, fa \u2014 miaraka amin\u2019ny olona ao amin\u2019ny fiarahamonina sy ekipa iray misy mpikaroka eo an-toerana sy vahiny \u2014 manandrana mamorona toerana maro kokoa azo anjonoana.<\/p>\n

Fa tsy manandrana manakana ny jono toy ny fomba fanao taloha amin\u2019ny fiarovana, izy \u2014 miaraka amin\u2019ny olona ao amin\u2019ny fiarahamonina sy ekipa iray misy mpikaroka eo an-toerana sy vahiny \u2014 dia manandrana mamorona toerana maro kokoa azo anjonoana.<\/p>\n

Ary mba hanaovana izany, dia manangana haran-dranomasina vaovao tanteraka izy ireo.\u201cManantena izahay,\u201d hoy i Gibbons, \u201cfa afaka mampitombo ny velaran-tany azo anjonoana.\u201d<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Ny fanamboarana haran-dranomasina artifisialy dia mora kokoa noho ny fieritreretana azy.
Izy sy ireo mpiara-miasa aminy dia mandatsaka vato vaventy amin\u2019ny ranomasina, ka mamorona andalana lavalava amin\u2019ireo vato ao ambanin\u2019ny rano, izay manodidina ny 57 metatra ny halavany. Izany dia mitovy amin\u2019ny halavan\u2019ny fiaramanidina mpitondra olona iray.<\/p>\n

Avy eo, avela hifindran\u2019ny karazam-biby sy zava-maniry samihafa ireo vato ireo amin\u2019ny alalan\u2019ny fitaovana antsoina hoe ARMS (fanafohezana ny hoe autonomous reef monitoring structures<\/em>) izay efa nijanona volana maro teo amin\u2019ny hara voajanahary hanangona vatohara, eponge, ary biby madinika an-dranomasina hafa.<\/p>\n

Ireo fitaovana ireo, vita amin\u2019ny takelaka vato maromaro mipetaka, dia toy ny fintambaran-javatra entina amelomana ny haran-dranomasina.<\/p>\n

Hatramin\u2019izao, ny ReefDoctor dia efa nahavita haran-dranomasina artifisialy roa izay manarona toerana manodidina ny antsasaky ny hekitara. Ny tsirairay amin\u2019ireo dia misy andalana vato efatra, antsoina hoe spurs<\/em>, izay feno ARMS efa misy karazam-biby sy zava-maniry samihafa.<\/p>\n

Nilamina ny ranomasina ary maitso kokoa fa tsy dia manga tamin\u2019ny fotoana nahatongavako teo ambonin\u2019ny iray amin\u2019ireo hara artifisialy, manodidina ny iray kilaometatra miala amin\u2019ny morontsiraka, niaraka tamin\u2019i Mark Little, izay mpikaroka an-dranomasina. Mikaroka momba ny mikraoba ao amin\u2019ilay hara izy. Tsy dia mazava tsara ny rano, ka saika tsy hitanay akory ireo vato teo ambany \u2014 ary tsy dia mamporisika hisitrika tao. Nefa, na izany aza, dia nametaka \u201cbouteille de plong\u00e9e\u201d aho ary niditra anaty rano. <\/p>\n

Rehefa nidina aho, dia niseho tsikelikely manoloana ahy miaraka amin\u2019ilay maska manjavonjavona ireo vato, tahaka ny hoe midina anaty tan\u00e0na haolo sy very iny aho.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Nilomano nankeo amin\u2019ny ARMS maromaro aho, izay nisy vatohara madinika mitombo toy ny sampan-kazo amin\u2019ny hazo bonsai. Takalo (poisson coffre), Lafo (poisson lion), ary bodoloha kely (poisson perroquet) \u2014 izay antsoina toy izany noho ny vavany manakaiky ny an\u2019ny vorona \u2014 dia nivezivezy nanodidina. Sendra nisy fay (raie) niseho avy tao amin\u2019ny rano manjavozavo iny ary nandalo teo anoloako, dia nanjavona indray avy eo. Tamin\u2019io fotoana io, nahatsapa aho fa simba loatra ny tontolo iainana ka tsy maintsy manomboka manangana izay efa rava indray isika. Soa ihany amin\u2019ity indray mitoraka ity fa toa mandeha tsara io fomba fananganana io.<\/p>\n

\u201cManao tsara ny asany izy,\u201d hoy i Little, mpikaroka efa nahavite \u2018doctorat\u2019  ao amin\u2019ny Oniversiten\u2019i Harvard sy ao amin\u2019ny Scripps Institute of Oceanography, rehefa tafakatra teo amin\u2019ny vedety izahay. \u201cBe dia be ny zava-manan\u2019aina ao.\u201d<\/p>\n

Araka ny filazan\u2019i Aaron Hartmann, ekolojista ao amin\u2019ny Perry Institute for Marine Science any Etazonia sady mpandray anjara akaiky amin\u2019ny tetikasa, dia nahitana biby an-jatony avy amin-karazany am-polony tao anatin’ireo fanadihadiana voalohany natao tamin\u2019ilay haran-dranomasina noforonina, anisan\u2019izany ny sifotra lehibe sy ny boziky.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Amin\u2019ny taona ho avy vitsivitsy, ekipa iray ahitana mpikaroka eto an-toerana sy vahiny no hanao fikarohana momba ny fiantraikan\u2019ireo haran-dranomasina noforonina amin\u2019ny fiainan\u2019ny zavaboary an-dranomasina sy ny asa fanjonoana eto \u2014 ary koa ny fiantraikan\u2019izany amin\u2019ny fahasalamana ara-batana sy ara-tsaina amin\u2019ny olona monina amin\u2019ireo tan\u00e0na manodidina. Araka ny fanazavan\u2019i Chris Golden, mpikaroka momba ny sakafo sy ny fahasalamana iraisam-pirenena ao amin\u2019ny Harvard T.H. Chan School of Public Health sady anisan\u2019ireo mandray anjara akaiky amin\u2019ny tetikasa, dia isan\u2019ny fikarohana lehibe indrindra eran-tany mampifandray ny fahasalaman\u2019ny tontolo iainana sy ny fahasalaman\u2019olombelona izany.<\/p>\n

Ny tanjon\u2019ity fikarohana ity, hoy i Golden, dia \u201cny hahafantarana raha toa ka ny fikajiana ireo loharanon-karena voajanahary amin\u2019ity fomba ity dia afaka manampy miaraka amin\u2019ny fanatsarana ny tontolo iainana sy ny fahasalaman\u2019ny olona, ny sakafo, ary ny fiarovana ara-tsakafo.\u201d<\/p>\n

\n

Tsy haiko ny tsy hahatsapa fa mbola<\/strong> tsy ampy lavitra izany. Raha mitohy ny fitombon\u2019ny fanjonoana \u2014 na ny isan\u2019ny mponina eny amin\u2019ny morontsiraka \u2014 dia tsy hahavita hanatsara vokatry ny jono ireo haran-dranomasina voatr\u2019olombelona (artifisialy) vitsivitsy ireo. Na dia ireo siantifika mandray anjara amin\u2019io tetikasa io aza dia mahafantatra ny fetran\u2019izany. \u201cRaha amina toe-javatra mivelatra kokoa dia tsy mahomby izy io,\u201d hoy i Gildas Todinanahary, talen\u2019ny IHSM ao amin\u2019ny Oniversiten\u2019i Toliara, izay miara-miasa akaiky amin\u2019i Gibbons.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Ny tena fomba hampaharitra ny haran-dranomasina sy ny fanjonoana dia ny fanomezana loharanom-bola hafa ho an\u2019ny olona eny amin\u2019ny morontsiraka, hoy i Gildas tamiko. Izany hoe, ny fampiasam-bola amin\u2019ny fanabeazana, mba hianaran\u2019ny olona fahaiza-manao vaovao, toy ny fambolena mahatanty ny fiovan\u2019ny toetrandro. Na koa hoe, ny fananganana indostria hafa izay tsy miankina amin\u2019ny fitrandrahana. Mila fiovana lehibe be ny firenena mba hahombiazan\u2019ny fiarovana. Mila fitantanana tsara izany, ary amin\u2019izao fotoana izao dia mbola tsy manana govrnementa akory i Madagasikara.  Saingy hoy ihany i Todinanahary, efa nampiditra vola an-tapitrisany dolara ho an\u2019ny tetikasa fiarovana tontolo iainana ny ONG sy ny fikambanana mpanampy. \u201cMety ahoana indray raha natao tamin\u2019ny fanabeazana sy ny fahasalamana io vola io?\u201d hoy izy. Indraindray, ny fiarovana mahomby dia tsy mitovy amin\u2019ny fiarovana amin\u2019ny endriny mahazatra.<\/p>\n

Farany, izay hitako tao amin\u2019ny Helodranon\u2019ny Ranobe dia ratsy kokoa noho izay nieritreretako azy. Indraindray dia toy ny nijery krizy ara-tontolo iainana sy ara-pivelomana mitranga mivantana. Saingy i Gibbons, i Gildas, ary ireo siantifika Malagasy marobe manan-talenta dia mbola manam-panantenana sy miezaka manarina ny jono \u2014 satria tena efa atahorana ny toe-javatra.<\/p>\n

Rehefa anisan\u2019io fiarahamonina io ianao, dia mahatsiaro ho tompon\u2019andraikitra ao, ary izany no mahatonga ny tena tsy mahavita ny fitazanam-potsiny.<\/p>\n

Ary tsy dia tsy misy dikany akory izany. Mbola afaka sitrana ny haran-dranomasina sy ny fanjonoana tohanany. Mbola misy aina.<\/p>\n

Rehefa avy nijibika tao amin\u2019ny hara artifisialy izahay, dia nitondra ahy tao amin\u2019ny hara voajanahary iray, antsoina hoe Vatosoa, i Little. Taona vitsivitsy lasa izay, ny ReefDoctor dia nanangana hara artifisialy kely iray teo akaikin\u2019ity hara voajanahary ity mba hanjonoan\u2019olona. Tambin\u2019izany anefa, ireo mpanjono eo an-toerana dia nanaiky tsy hanjono ao amin\u2019ny Vatosoa, hoy i Gibbons tamiko.<\/p>\n

Kely ny fanantenako, indrindra rehefa avy nijibika tamin\u2019ireo hara tsy nisy trondro. Nefa nahatalanjona ilay izy. Ilay haran-dranomasina dia fitambaran\u2019ny hara izay, rehefa mitombo dia manana endrika  takelaka manify mifanindry toy ny ravin\u2019ny voninkazo raozy. Ary nisy an-jatony teo amin\u2019izy ireny nifampitohitohy, ka toy ny hoe nilomano teo ambonin\u2019ny voninkazo lehibe iray izahay.<\/p>\n

\"\"<\/p>\n

Nanjavonjavona hatrany ny maska nanaovako, izay tena manelingelina, ka nofenoiko ranomasina tao anatiny ary nodioviko matetika. Rehefa afaka nijery mazava indray aho, dia nahita zavatra nitsingevana teo anoloako. Toy ny ahi-dranomasina ilay izy, saingy toa nifatotra tamin\u2019ny vatana Angisy (calmar), biby an-dranomasina iray misy tanana valo sy \u201ctentacule\u201d roa.<\/p>\n

Malaza amin\u2019ny fahaizany manafina tena amin\u2019ny loko sy endrika izy, ary toa nampiasa ny tanany mba hitovy amin\u2019ny poti-javatra an-dranomasina. Rehefa nanakaiky aho dia nihemotra tsikelikely izy. Rehefa avy teo, angamba rehefa fantany fa nisy nahatsikaritra ihany izy, dia nanova loko ary nandositra haingana.<\/p>\n

\u201cNy fanantenana mba hiverenan\u2019ny hatsarany dia mbola misy,\u201d hoy i Gibbons tamiko indray hariva, raha nandeha teny amoron-dranomasina izahay tamin\u2019ny filentehan\u2019ny masoandro, sady nijery tsara ny lalana mba tsy hanitsaka akorandriaka maranitra. \u201cMbola manankarena zavaboary betsaka ireo toeram-panjonoana ireo. Tsy hijanona ao mandrakizay izany, fa amin\u2019izao aloha dia mbola ao izy.\u201d <\/p>\n

\n

\n

\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Indray maraina mazava masoandro tamin\u2019ny volana septambra, niverina an-tanety ireo mpanjono tao Ambolimailaky, tan\u00e0na iray amoron-dranomasina any atsimo-andrefan\u2019i Madagasikara. | Garth Cripps ho an\u2019ny Vox Click here to read this story in English. HELODRANON\u2019NY RANOBE, Madagasikara \u2014 Ny haran-dranomasina (vatohara) izy tenany dia tena tsara tokoa. Miaina any amin\u2019ny dimy kilaometatra miala ny morontsiraka izy…<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":1343,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[14],"tags":[],"class_list":["post-1341","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-climate"],"_links":{"self":[{"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1341","targetHints":{"allow":["GET"]}}],"collection":[{"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=1341"}],"version-history":[{"count":3,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1341\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":1378,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/1341\/revisions\/1378"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/media\/1343"}],"wp:attachment":[{"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=1341"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=1341"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"http:\/\/audiomateria.com\/index.php\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=1341"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}